آموزش قرآن به کودکان به روانشناسی رشد نیاز دارد

کسانی که از نمایشگاه قرآن امسال بازدید کردند، به خاطر دارند که یکی از بخش‌های جذاب این نمایشگاه، طرح تحلیل روانشناسی نقاشی کودکان با رویکردی قرآنی و دینی بود. ایده‌ای نو که در صورت پیگیری می‌تواند زمینه‌ساز تربیت دینی کودکان براساس روانشناسی رشد باشد. از این رو هفته گذشته، به مناسبت روز جهانی کودک با مریم قاسم‌احمد، مدیر بخش آموزش و پژوهش نمایشگاه بیست و هفتم قرآن و مجری این طرح در خبرگزاری ایکنا به گفت‌وگو نشستیم.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

قاسم‌احمد که در مقطع دکترای علوم قرآن تحصیل کرده، در حال حاضر مسئولیت معاونت برنامه‌ریزی و آموزش معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد را نیز بر عهده دارد. این گفت‌وگو را از نظر می‌گذرانیم:      

ایکنا ــ تحلیل روانشناسی نقاشی کودکان در نمایشگاه قرآن با چه هدف پژوهشی انجام شد؟

من فکر می‌کنم قبل از هر چیز باید از دقت و توجه شما به این موضوع و اهمیت آن تشکر کنم. امسال در نمایشگاه قرآن برنامه‌ای با عنوان «آموزش و تحلیل مفهوم‌سازی قرآنی کودکان براساس روانشناسی رشد»، ذیل کمیته آموزش و پژوهش نمایشگاه اجرا شد. در این بخش، از کودکان درخواست می‌کردیم که نقاشی بکشند، سپس آن را برای خانواده‌هایشان تحلیل می‌کردیم، البته تحلیل‌های دقیق‌تر بعد از نمایشگاه انجام شد که نتایج آن هنوز منتشر نشده است. اگر بخواهم به سابقه این کار اشاره کنم باید بگویم این ایده حاصل یک کار پژوهشی بود که از چند سال پیش شخصاً آغاز کرده بودم و به این نتیجه رسیده بودم که ارائه آموزه‌های قرآنی برای کودکان باید با رویکرد میان‌رشته‌ای دنبال شود.

شخصاً معتقدم آموزه‌های دینی برای کودکان باید از دو حیث بررسی جدی شود. اول اینکه درک دینی در کودکان و ویژگی‌های مربوط به آن‌ها باید در ارائه آموزه‌های قرآنی مورد اهتمام جدی قرار گیرد و مشخص شود که این تفکر در سنین مختلف رشد بر چه پایه‌هایی استوار است و محدوده توانایی‌های کودک در فهم مسایل دینی چگونه است تا متناسب با همان توانایی‌ها به ارائه آموزه‌های دینی برای او همت گمارد. دوم اینکه باید به صحت متون و دور بودن آن‌ها از روایات جعلی و اسرائیلیات توجه کرد. زیرا قصص قرآنی و به طور خاص داستان‌های انبیای الهی، مانند بسیاری از منابع تاریخی و تفسیری آکنده از اسرائیلیات و روایت‌های کتب عهدین و منقولات تحریفی شده است و ناگزیریم متون و منابع کودکان را از این حیث مورد بازنگری جدی قرار دهیم.

انجام این طرح نیز در حقیقت تلاش برای آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها از از این دو منظر بود. طی حدود 12 شب در نمایشگاه قرآن، دو هزار و 500 خانواده به این بخش مراجعه کردند. اگر هر خانواده به طور متوسط دو فرزند هم داشته باشد فکر می‌کنم چیزی حدود پنج هزار نقاشی را شاهد بودیم. به تدریج با مراجعه خانواده‌ها و آگاهی آن‌ها از طرح شاهد استقبال چشمگیری شدیم. از این جهت امیدوارم این طرح در سال آینده بتواند در ارائه آموزه‌های صحیح به خانواده‌ها نقش بسیار مؤثرتری را ایفا کند.

هدف اصلی در این بخش، این بود که بتوانیم از نقاشی‌های مفهومی کودکان که اتفاقاً عمدتاً از خانواده‌های مذهبی هم بودند، نوع نگرش آنان به آموزه‌های قرآنی و مفاهیم دینی را مورد تحلیل قرار دهیم. این تحلیل نیز از این جهت برای مهم خواهد بود که می‌تواند خلأهای موجود در تربیت دینی کودکان را نشان دهد و تجاربی را در اختیار دست‌اندرکاران آموزش قرآن برای کودکان قرار دهد.

ایکنا ــ بازه سنی کودکانی که به این بخش مراجعه می‌کردند، چقدر بود و چه نقاشی‌هایی می‌کشیدند؟

درک دینی در کودکان و ویژگی‌های مربوط به آن‌ها باید در ارائه آموزه‌های قرآنی مورد اهتمام جدی قرار گیرد و مشخص شود که این تفکر در سنین مختلف رشد بر چه پایه‌هایی استوار است

بچه‌هایی که مراجعه می‌کردند، به دو گروه تقسیم می‌شدند. کودکان پنج تا هفت سال و هشت تا 10 سال. گروه اول غالباً درکی از مفاهیم دینی نداشتند لذا بیشتر از آن‌ها خواسته می‌شد مفهوم خانواده را نقاشی کنند، مثلاً پدر و مادر و خانواده خود را روی کاغذ بکشند. وقتی آن‌ها مفهوم خانواده را می‌کشیدند، روانشناسان در این غرفه حضور داشتند و برای خانواده‌ها به صورت مجزا تحلیل روانشناسی و دینی نقاشی‌ها را ارائه می‌دادند. گاهی مواردی در نقاشی‌ها وجود داشت که کارشناس مذهبی یا روانشناس مجبور می‌شد با در نظر گرفتن ظرافت‌های خاصی آن را برای پدر و مادرها توضیح دهد، پدر و مادرها هم غالبا علاقه‌مند بودند که نکات مفهومی‌ای را که در نقاشی فرزندانشان تحلیل می‌شد، بدانند.

رده بعدی که بچه‌های هشت تا 10 ساله بودند، درک بیشتری از مطالب دینی داشتند لذا علاوه بر اینکه از آن‌ها می‌خواستیم درباره خانواده خود نقاشی بکشند، درخواست می‌کردیم درباره یک مفهوم دینی یا قصه یک پیامبر الهی نقاشی بکشند. مثلاً از آن‌ها می‌خواستیم درباره این نقاشی بکشند که اگر کار بد یا خوبی مرتکب شوند چه اتفاقی برایشان می‌افتد. در این بخش، تیمی متشکل از چندین کارشناس روانشناسی، قرآنی - روایی و هنری داشتیم.

ایکنا ــ تحلیل روانشناسی از نقاشی کودکان چه نتایجی برای شما داشت؟

نقاشی‌ها پیام‌های مختلفی داشت، خیلی نمی‌توانم قبل از انتشار کتاب، توضیح مبسوطی ارائه دهم اما به اختصار می‌توانم بگویم که ما از این طرح که در نمایشگاه انجام شد به چند نتیجه مهم رسیدیم و چند خلأ را در حوزه تربیت دینی کودک شناسایی کردیم. یکی از خلأها این است که داستان‌های قرآنی برای کودکان براساس روانشناسی رشد نوشته نمی‌شود. یک مجموعه داستان را نمی‌توانیم نام ببریم که داستان‌های قرآنی را براساس رده‌بندی سنی عرضه کرده باشد. لذا معتقدم باید بازنگری کنیم و مجموعه داستان‌های قرآنی و متناسب با روانشناسی رشد برای کودکان بازنویسی شود.

داستان‌های قرآنی برای کودکان براساس روانشناسی رشد نوشته نمی‌شود. یک مجموعه داستان را نمی‌توانیم نام ببریم که داستان‌های قرآنی را براساس رده‌بندی سنی عرضه کرده باشد

البته این را هم بگویم که متأسفانه در جامعه به مسئله رده‌بندی سنی کودکان در ارائه آموزه‌ها توجه جدی نداشته‌ایم و حتی فیلم‌ها و انیمیشن‌هایی که تولید می‌شوند، اهمیت چندانی به این مسئله نداده‌اند. چنان که اگر فردی بخواهد با کودک خودش به سالن سینما برود نمی‌داند کدام فیلم را می‌تواند با کودکش به نظاره بنشیند. آیا اساساً تولید فیلمی برای کودکان داریم؟ اگر تولید شده است، آیا مؤلفه‌های روانشناسی در آن لحاظ شده است یا خیر؟ این‌ها سؤالاتی جدی است.

در خصوص داستان‌های قرآنی برای کودکان مشکل جدی‌تر است. زیرا علاوه بر اینکه باید متناسب با روانشناسی رشد باشد، اجازه نداریم در داستانی که برای بچه‌ها روایت می‌کنیم هر روایت ناموثقی را که ممکن است با آموزه‌های حقیقی قرآن و تعالیم ائمه در تضاد باشد برای کودکان نقل کنیم وموجب آشفتگی ذهن و درک آن‌ها در آینده باشیم.

از دیگر دستاوردهای این طرح بحث این بود که خلأ ترجمه قرآن برای کودکان را بیشتر احساس کردیم، از آنجایی که نمی‌توانیم همه آیات را برای هر رده سنی بیان کنیم، لازم است ترجمه قرآن برای کودکان و به صورت شاید حتی موردی و مفهومی باشد. این کار ضرورت ایجاد تیمی متشکل از تخصص‌های روانشناسی، قرآنی، ادبی، عربی، هنری و.. را دو چندان می‌سازد.

ایکنا ــ در بحث تربیت قرآنی بنظر می‌رسد عملکرد چشمگیری نداشته‌ایم، ولی نهادهای مدعی و متولی، زیاد داشته باشیم. بنظر شما اگر بخواهیم بحث قرآنی کودک را جدی‌تر بگیریم کدام نهادها باید جدی‌تر پای کار بیایند؟

از آنجایی که نمی‌توانیم همه آیات را برای هر رده سنی بیان کنیم، لازم است ترجمه قرآن برای کودکان و به صورت شاید حتی موردی و مفهومی باشد. این کار ضرورت ایجاد تیمی متشکل از تخصص‌های روانشناسی، قرآنی، ادبی، عربی، هنری و.. را دو چندان می‌سازد

همه ما باید وظایف خود را انجام دهیم و نمی‌توانیم بگوییم نقش کدام نهاد پررنگ‌تر است اما مسئله‌ای که در حوزه آموزش‌های قرآنی باید به آن حتماً توجه شود بحث مسبوقیت پژوهش بر آموزش است، قبل از اینکه اثر آموزشی مذهبی را برای کودکان تولید کنیم و به آن‌ها ارائه دهیم، باید پژوهش‌های لازم را انجام داده باشیم. در حوزه کودک ناگزیر هستیم که یک بار دیگر بازنگری کنیم و پژوهش‌های مورد نظر را نه با نگاه تک‌رشته‌ای بلکه با رویکرد میان‌رشته‌ای پیش ببریم. برای اینکه آموزش قرآنی برای کودکان داشته باشیم، ناگزیریم که الزامات روانشناسی را در نظر داشته باشیم،. ما نمی‌توانیم یک آموزه قرآنی را صرف اینکه قرآنی است، بدون رده‌بندی سنی و بدون توجه به روانشناسی رشد به کودکان ارائه کنیم. کودکان رده‌بندی‌های سنی دارند که هر کدام اقتضائات خودش را دارد. از لحاظ روانشناسی باید توجه کنیم در هر کدام از این دوره‌ها چه نوع آموزه‌هایی از قرآن را به این‌ها ارائه دهیم. به بحث‌های زیبایی‌شناسی و هنری و جذابیت‌های بصری آثاری که برای بچه‌ها تولید می‌کنیم حتماً باید توجه داشته باشیم.

خواهش من این است در این زمینه نگاه دقیق‌تری شگل گیرد و دست‌اندرکارانی که زحمات زیادی متقبل شده‌اند و در مجموعه‌های متعددی برای کودکان کار می‌کنند، پژوهش و نگاه چندرشته‌ای و بلند مدت را در دستور کار قرار دهند، فکر می‌کنم با این اقدام به دستاوردهای خوبی برسیم و تربیت دینی اثربخش‌تری را شاهد باشیم.

گفت‌وگو از مجتبی اصغری

انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: خبرگزاری بین المللی قرآن ایکنا تربیت دینی کودکان

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۴۴۲۵۸۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

دیدگاه‌های متعدد در اسلامی‌سازی علوم انسانی بررسی شد

نشست «پیشینه‌شناسی رویکردهای اسلامی به علوم انسانی» با حضور طلاب و علاقمندان به این حوزه به همت مؤسسه آموزش عالی حوزوی علامه مجلسی(ره) وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار شد.

حجت‌الاسلام سید رسول موسوی عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث مؤسسه آموزش عالی حوزوی علامه مجلسی(ره) در این نشست، اظهار داشت: یکی از مباحثی که در نظام جمهوری اسلامی مهم است، مباحث علوم انسانی است، به این معنا که علوم انسانی باید بومی شود و به تعبیر دقیق‌تر اسلامی‌سازی علوم انسانی یعنی نگاه ما به انسان یک نگاه معنوی و الهی باشد، رویکرد کشورهای غربی به علوم انسانی غالباً اومانیستی و انسان‌محوری است و طبیعتاً هنگامی که اختلاف مبنایی حاصل شد در شاخه‌ها و فروع نیز به طریق اولی اختلافاتی وجود دارد.

وی ادامه داد: مسئولین و پژوهشگران، کتاب‌های متعددی درخصوص اسلامی‌سازی علوم انسانی نوشته‌اند و دیدگاه‌ها و نظریات بسیاری در این رابطه وجود دارد که می‌توان به آن‌ها مراجعه کرد، بحث روش‌شناسی نیز در این خصوص مهم است.

وجود دو دیدگاه در اسلامی‌سازی علوم انسانی

این پژوهشگر علوم دینی با اشاره به وجود دو دیدگاه در رابطه با اسلامی‌سازی علوم انسانی، تصریح کرد: یک دیدگاه از منظر فلسفی بررسی می‌شود، یعنی از دانش و علم فلسفه به ویژه حکمت متعالیه که ملاصدرا آن را بنیان نهاده، برای اسلامی‌سازی علوم انسانی استفاده شود و فارابی نیز از فیلسوفانی است که از او به عنوان مؤسس توسعه فلسفه به علوم اجتماعی و انسانی یاد می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: در یونان هم دیدگاهی اجتماعی نسبت به علوم انسانی وجود داشت و علوم انسانی دارای جایگاه بود، پس پیوندی میان فلسفه و دانسته‌های اجتماعی و علوم انسانی از ابتدا در یونان وجود داشته است و پس از ورود فلسفه به حوزه اسلامی توسط مسلمانان و فیلسوفانی همچون خواجه نصیرالدین طوسی، بوعلی سینا و فارابی نگاه به فلسفه چنین بود که بر علوم انسانی مسلط است.

حجت‌الاسلام موسوی یادآور شد: استفاده از قرآن و سنت، روشی دیگر در رابطه با اسلامی‌سازی علوم انسانی است، پیشینه‌ این روش نیز به مفسرینی باز می‌گردد که از نگاه قرآن و حدیث، مطالبی را بیان کردند.

طبقه‌بندی تفسیرهای قرآنی

وی درخصوص طبقه‌بندی تفسیرهای قرآنی اظهار کرد: تفسیرهای اجتماعی، تفاسیری هستند که به مردم، جامعه و نیازهای اجتماعی توجه دارند، تفاسیر عصری(زمانی) هم مسائل روز و مورد نیاز را بیان می‌کنند و دسته سوم نیز شامل تفاسیر موضوعی هستند که نیازهای جامعه را بر مبنای آیات قرآن پاسخ می‌دهند یعنی موضوع از جامعه استخراج شده و براساس قرآن بررسی می‌شود که کتاب «سنت‌های تاریخ در قرآن» از شهید سید محمد باقر صدر نیز در راستای تفسیر موضوعی است.

مدیر گروه و عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث مؤسسه آموزش عالی حوزوی علامه مجلسی(ره) یادآور شد: در جلد چهارم از تفسیر المیزان و ذیل آیه ۲۰۰ سوره آل عمران «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»، کلمه «رابِطُوا» مباحث اجتماعی را از منظر قرآن بیان کرده است.

وی خاطرنشان کرد: به حمدلله در بحث اسلامی‌سازی علوم انسانی، چه با روش فلسفی و استفاده از ایده‌های فیلسوفان و چه با روش تفسیری، منابع و پیشینه متعددی وجود دارد.

حجت‌الاسلام موسوی با تقسیم تفسیر موضوعی به دو نوع درون قرآنی و برون قرآنی، ابراز کرد: منظور از تفسیر موضوعی درون قرآنی آن است که موضوع در قرآن وجود دارد و تفسیر موضوعی برون قرآنی به مسائل روز و دانش‌های بشری اشاره دارد.

ساختارگرایی و کارکردگرایی

وی درباره کارکردهای خانواده، گفت: اصل پیدایش کارکردهای خانواده در غرب مطرح شد و کتاب‌های متعددی نیز در این رابطه نوشته‌اند، به طور کلی دو شاخه و مکتب فکری در تمام عرصه‌ها میان غربیان رواج دارد که مباحث را به دو شاخه ساختارگرایی و کارکردگرایی تقسیم می‌کند.

این پژوهشگر علوم دینی تأکید کرد: ساختارگرایان معتقد بودند در موضوعات علوم انسانی می‌بایست به مبادی، ساختارها، اصول و ریشه‌ها نگریست ولی به فواید و منافع کمتر توجه داشته‌اند، کارکردگرایان نیز در پی تحولاتی که در غرب به وجود آمد، منفعت‌گرا شدند و به سمت بیان کارکردها و فواید رفتند.

وی یادآور شد: خانواده از مباحث بین رشته‌ای استف به این معنا که هم در روان‌شناسی و هم در جامعه‌شناسی مورد بحث قرار می‌گیرد، اما از آنجا که مبحثی اجتماعی به‌شمار می‌رود، پس جامعه‌شناسان بیشتر به آن پرداخته‌اند، جامعه‌شناسان کارکردگرا نیز بحثی با عنوان «کارکردهای خانواده» را مطرح کردند که برای مثال بحث تولید مثل و تنظیم و کنترل نسل را از کارکردهای خانواده برشمردند.

حجت‌الاسلام موسوی خاطرنشان کرد: آیات قرآن به گونه‌ای است که هم به بحث ساختار خانواده و هم کارکرد خانواده نظر دارد، در گام اول می‌بایست با استفاده از روش «معادل‌یابی واژگانی»، آیات مربوط به خانواده همچون ولد، ابن و بنت را از قرآن استخراج کنیم، سپس در گام بعدی آن‌ها را مرور کرده و هر کدام با بحث کارکردها متناسب است را مورد توجه بیشتری قرار دهیم.

انتهای پیام. /